M-e-e P-e-d

ในปี ค.ศ. 1958  ผมเคยเขียนไว้ดังนี้:

"มีเส้นแบ่งเพียงบางเบาระหว่างสิ่งที่จริงกับสิ่งที่ไม่จริง  ระหว่างสัจจะกับความเท็จ  สิ่ง ๆ หนึ่งไม่จำเป็นต้องจริงหรือเท็จ  มันอาจทั้งจริงและเท็จได้พร้อมกัน"

ผมเชื่อว่า  คำยืนยันข้างต้นยังใช้ได้และยังใช้กับการสำรวจความจริงผ่านศิลปะ  ดังนั้น  ในฐานะนักเขียน  ผมยังยืนยันเหมือนเดิม  แต่ในฐานะประชาชน  ผมยืนยันแบบนั้นไม่ได้  ในฐานะประชาชน  ผมต้องถามว่า:  อะไรคือความจริง?  อะไรคือความเท็จ

ความจริงในการละครเป็นสิ่งที่ลื่นไหลตลอดกาล  เราไม่เคยคว้ามันอยู่มือ  แต่การแสวงหาความจริงยังคงเป็นแรงผลักดันที่มิอาจต่อต้าน  การแสวงหานี้เองที่ขับดันให้เกิดการสร้างสรรค์  การแสวงหาคือภารกิจ  หลายครั้งหลายคราที่เราอาจสะดุดเข้ากับความจริงท่ามกลางความมืดมิด  ชนเข้ากับมันจัง ๆ  หรือเพียงแค่แวบเห็นภาพหรือเงาร่างหนึ่งที่ดูเหมือนสอดรับกับความจริง  มีบ่อยครั้งที่ไม่รู้ตัวด้วยซ้ำไปว่าเจอกับความจริงเข้าแล้ว  แต่ความจริงที่แท้จริงก็คือ  ไม่เคยมีความจริงเพียงหนึ่งเดียวให้ค้นพบในศิลปะการละคร  ความจริงมีหลากหลาย  ความจริงที่หลากหลายนี้ท้าทายซึ่งกันและกัน  หวาดกลัวซึ่งกันและกัน  สะท้อนซึ่งกันและกัน  เพิกเฉยต่อกันและกัน  ยั่วเย้ากันและกัน  มืดบอดต่อกันและกัน  บางครั้งเรารู้สึกว่า  มีบางขณะจิตที่เราตะปบความจริงไว้ได้  แต่แล้วความจริงก็ลอดไหลผ่านร่องนิ้วและหนีหายไป

ผมมักถูกตั้งคำถามว่า  บทละครของผมมีที่มาอย่างไร  ผมตอบไม่ได้  ผมไม่เคยนิยามบทละครที่เขียน  นอกจากบอกได้เพียงว่า  นี่คือสิ่งที่เกิดขึ้น  นี่คือสิ่งที่ละครพูด  นี่คือสิ่งที่ละครทำ

บทละครส่วนใหญ่อุบัติขึ้นจากประโยคหนึ่ง  ถ้อยคำหนึ่งหรือจินตภาพหนึ่ง  ถ้อยคำนั้นมักตามติดมาด้วยจินตภาพ  ผมจะยกตัวอย่างของประโยคสองประโยคที่จู่ ๆ ก็ผุดขึ้นมาในความคิด  ตามติดมาด้วยจินตภาพ  แล้วผมก็ติดตามมันไป

บทละครสองเรื่องนั้นคือ  The Homecoming  และ  Old Times  ประโยคแรกของ  The Homecoming  คือ  "แกเอากรรไกรไปไหน?"  ประโยคแรกของ  Old Times  คือ  "สีดำ"

ในละครทั้งสองเรื่อง  ผมไม่มีข้อมูลอื่นอีกเลย

ในละครเรื่องแรก  ใครบางคนกำลังหากรรไกรและถามหามันกับอีกคนหนึ่งที่เขาระแวงว่าอาจขโมยมันไป  แต่ผมสังหรณ์ใจขึ้นมาว่า  คนที่ถูกถามหากรรไกรนั้น  ไม่แยแสเรื่องกรรไกรหรือแยแสตัวคนถามเลย

"สีดำ"  เป็นคำบรรยายถึงสีผมของใครคนหนึ่ง  ผมของผู้หญิง  และคำพูดนี้เป็นคำตอบต่อคำถาม  ในละครทั้งสองเรื่อง  ผมพบว่าตัวเองถูกดึงดูดให้ติดตามเรื่องต่อไป  ภาพที่ค่อย ๆ คลี่คลายออกมาอย่างแช่มช้า  จากเงาตะคุ่มสู่แสงสว่าง

ผมเริ่มเขียนละครโดยตั้งชื่อตัวละครว่า  ก, ข และ ค เสมอ

ในบทละครที่กลายเป็นเรื่อง  The Homecoming  ผมแลเห็นผู้ชายคนหนึ่งเดินเข้ามาในห้องซอมซ่อ  และถามคำถามนี้กับชายหนุ่มที่นั่งอ่านข่าวม้าแข่งบนโซฟาน่าเกลียด  ผมนึกรู้ขึ้นมาว่า  ก เป็นพ่อ  และ ข เป็นลูกชาย  แต่ผมไม่แน่ใจนัก  ทว่าชั่วอึดใจถัดมา  ข้อมูลนี้ก็ได้รับการยืนยัน  เมื่อ ข  (ต่อมาคือ  เลนนี)  พูดกับ ก (ต่อมาคือ แม็กซ์) ว่า  "พ่อ  ขอเปลี่ยนเรื่องพูดหน่อยได้ไหม?  ขอถามพ่อสักอย่าง?  อาหารเย็นที่เรากินเมื่อวาน  มันเรียกว่าอะไร?  พ่อเรียกมันว่าอะไร?  ทำไมพ่อไม่ซื้อหมามาซะเลย?  พ่อทำอาหารเหมือนให้หมากิน  พูดตรง ๆ นะ  พ่อคิดว่ากำลังทำอาหารให้หมาหลายตัวกินหรือไง"  ในเมื่อ ข เรียก ก ว่า  "พ่อ"  มันก็มีเหตุผลที่จะสมมติว่า  ทั้งสองเป็นพ่อลูกกัน    ก คงเป็นพ่อครัวและฝีมือทำครัวของเขาดูเหมือนไม่ค่อยเข้าท่านัก  นี่หมายความว่าครอบครัวนี้ไม่มีแม่หรือเปล่า?  ผมไม่รู้  แต่ดังที่ผมบอกตัวเองในตอนนั้น  จุดเริ่มต้นของเราไม่เคยรู้จุดจบ

"สีดำ"  หน้าต่างบานใหญ่  ฟ้ายามสนธยา  ผู้ชายคนหนึ่ง  ก (ต่อมาคือ  ดีลี)  และผู้หญิงคนหนึ่ง  ข  (ต่อมาคือ  เคท)  นั่งดื่มเหล้ากันอยู่  "อ้วนหรือผอม?"  ผู้ชายถาม  ทั้งสองคุยถึงใคร?  แต่ทันใดนั้น  ผมก็มองเห็น  ผู้หญิงคนหนึ่งยืนอยู่ที่หน้าต่าง  ค  (ต่อมาคือ  แอนนา)  เธอยืนอยู่ท่ามกลางแสงอีกแบบหนึ่ง  หันหลังให้  ผมของเธอสีดำ

มันเป็นชั่วขณะที่แปลกประหลาด  ชั่วขณะของการสร้างตัวละครที่ก่อนหน้านั้นไม่มีตัวตน  สิ่งที่ตามมาหลังจากนั้นมีแต่ความไม่แน่นอน  ขึ้น ๆ ลง ๆ  ถึงขั้นเพ้อคลั่ง  แม้ว่าบางครั้งมันก็พรั่งพรูออกมาอย่างถล่มทลายจนหยุดยั้งไม่ได้  สถานะของนักประพันธ์เป็นสิ่งที่แปลกพิกล  ในแง่หนึ่ง  เขาไม่เป็นที่ต้อนรับของตัวละคร  ตัวละครขัดขืนต่อเขา  ไม่ง่ายเลยที่จะมีชีวิตอยู่ด้วยกัน  ไม่มีทางนิยามได้  นักประพันธ์ไม่มีทางบอกบทให้ตัวละคร  นักประพันธ์ต้องเล่นเกมที่ไม่มีจุดจบกับพวกเขา  แมวจับหนู  ตาบอดคลำช้าง  ซ่อนหา  แต่พอถึงที่สุด  นักประพันธ์ก็พบว่า  เขามีมนุษย์ที่มีเลือดมีเนื้ออยู่ในกำมือ  คนที่มีเจตจำนงและความอ่อนไหวของตัวเอง  กอปรขึ้นมาจากส่วนประกอบต่าง ๆ ที่เปลี่ยนแปลงไม่ได้  ควบคุมไม่ได้  บิดเบือนไม่ได้

ภาษาในศิลปะจึงเป็นกิจกรรมที่เคลือบคลุมที่สุด  ประหนึ่งทรายดูด  แทรมโปลีน  สระน้ำแข็ง  ที่อาจอ่อนยวบพังครืนใต้เท้านักประพันธ์ได้ทุกเมื่อ

แต่ดังที่ผมกล่าวข้างต้น  การแสวงหาความจริงไม่มีทางหยุดยั้ง  ไม่มีทางประวิง  ไม่มีทางผัดผ่อน  มันเป็นเรื่องที่ต้องเผชิญหน้าที่นี่และเดี๋ยวนี้

ละครการเมืองเสนอปัญหาที่แตกต่างออกไปโดยสิ้นเชิง  กฎข้อแรกคือต้องหลีกเลี่ยงการเทศนา  ความเป็นกลางคือหัวใจสำคัญ  ต้องปล่อยให้ตัวละครเป็นตัวของตัวเอง  นักประพันธ์ไม่สามารถจำกัดหรือบีบคั้นให้ตัวละครตอบสนองรสนิยม  อารมณ์หรืออคติส่วนตัวของนักประพันธ์เอง  เขาต้องเตรียมพร้อมที่จะเข้าหาตัวละครจากหลายแง่มุม  จากมุมมองที่รอบด้านและไม่จำกัด  บางทีก็ต้องจู่โจมจนตัวละครตั้งตัวไม่ทันเป็นครั้งคราว  แต่ถึงที่สุดแล้ว  ต้องปล่อยให้ตัวละครมีอิสระที่จะดำเนินไปตามหนทางที่ตัวละครเลือก  นี่อาจใช้ไม่ได้ผลทุกคราว  แน่นอน  สำหรับละครเชิงล้อเลียนเสียดสีการเมือง  ย่อมไม่ยึดติดกับหลักการเหล่านี้  อันที่จริงก็ทำตรงกันข้ามเลยด้วยซ้ำ  ซึ่งก็เป็นไปตามบทบาทหน้าที่ของมัน

ในบทละครของผมเรื่อง  The Birthday Party  ผมคิดว่าผมปล่อยให้ทางเลือกจำนวนมากดำเนินไปในป่าทึบของความเป็นไปได้  ก่อนปรับโฟกัสไปเล็งที่การใช้อำนาจกดบังคับในตอนท้าย

Mountain Language  ไม่เสแสร้งว่ามีทางเลือกมากมายอย่างนั้น  มันห้วน  ป่าเถื่อนและน่าเกลียด  แต่ทหารในบทละครยังได้สนุกอยู่บ้าง  บางครั้งเราลืมไปว่า  ผู้ทำการทรมานมักเบื่อง่าย  พวกเขาต้องมีเรื่องหัวเราะนิดหน่อยเพื่อความกระชุ่มกระชวย  ไม่เชื่อก็ลองดูสิ่งที่เกิดขึ้นที่คุกอาบู  กราอิบในเมืองแบกแดดสิ  ละครเรื่อง Mountain Language    กินเวลาแค่ 20 นาที  แต่จะให้มันยาวยืดเยื้อหลายชั่วโมง  เล่นไปเรื่อย ๆ  เรื่อย ๆ    บทเดิม ๆ ซ้ำแล้วซ้ำเล่า  ซ้ำแล้วซ้ำเล่า  ชั่วโมงแล้วชั่วโมงเล่า  ก็ทำได้

ส่วน  Ashes to Ashes  เหมือนเกิดขึ้นใต้น้ำ  ผู้หญิงที่กำลังจมน้ำ  มือไขว่คว้าขึ้นไปเบื้องบน  จมหายไปจากสายตา  ตะเกียกตะกายหาใครสักคน  แต่ไม่พบใครเลย  ไม่ว่าเหนือน้ำหรือใต้น้ำ  เจอแต่เงามืด  ภาพสะท้อน  ลอยคว้าง  ผู้หญิงคนนั้นคือร่างที่สูญหายไปในทิวทัศน์ที่กำลังจมลง  ผู้หญิงที่ไม่สามารถหลีกหนีชะตากรรมที่น่าจะเกิดกับคนอื่นเท่านั้น

แต่เมื่อคนอื่นตาย  เธอก็ต้องตายเหมือนกัน

ภาษาการเมืองที่นักการเมืองใช้  ไม่ได้ผจญภัยไปในดินแดนแบบนี้  เพราะนักการเมืองส่วนใหญ่เท่าที่เราเคยพบเจอ  ไม่สนใจความจริง  แต่สนใจอำนาจและการรักษาอำนาจ  การรักษาอำนาจไว้ย่อมหมายถึงประชาชนต้องโง่เขลา  ประชาชนต้องมีชีวิตท่ามกลางความมืดบอดต่อความจริง  แม้กระทั่งความจริงในชีวิตของตนเองก็ตาม  สิ่งที่แวดล้อมรอบตัวเราจึงมีแต่ความมดเท็จที่ถักทอเป็นม่านผืนใหญ่ลวดลายวิจิตรตระการคอยมอมเมาสายตาเราไว้

ดังที่ทุกผู้ทุกนามที่นี่รับรู้กันดี  ข้ออ้างในการรุกรานอิรักคือ  ซัดดัม  ฮุสเซนมีอาวุธทำลายล้างจำนวนมากที่เป็นภัยมหันต์    อาวุธบางอย่างสามารถยิงออกมาได้ใน 45 นาที  ซึ่งจะยังความพินาศอย่างน่าตระหนกอกสั่น  เราได้รับคำยืนยันว่านี่เป็นเรื่องจริง  แต่มันไม่ใช่ความจริง  เรารับฟังว่าอิรักมีความสัมพันธ์กับอัล  กออิดะห์  และมีส่วนรับผิดชอบการก่อวินาศกรรมในนิวยอร์กเมื่อวันที่ 11 กันยายน 2001  เราได้รับคำยืนยันว่านี่เป็นเรื่องจริง  แต่มันไม่ใช่ความจริง      เรารับฟังว่าอิรักเป็นภัยคุกคามความปลอดภัยของโลก  เราได้รับคำยืนยันว่านี่เป็นเรื่องจริง  แต่มันไม่ใช่ความจริง

ความจริงแตกต่างออกไปโดยสิ้นเชิง  ความจริงอยู่ที่สหรัฐอเม