M-e-e P-e-d

ขอบคุณพี่หมี่ค่ะ สำหรับกระทู้เบิกโรงชื่อลึกซึ้งถึงใจคนอ่าน (แซว..) เลยขอแจมด้วยความคิดจากสมองกระจิดริดของตนเองสักหน่อย หากคุณภาพของแนวคิดและการอ้างอิงจะอยู่ในระดับที่ด้อย คนเขียนขอน้อมรับข้อบกพร่องนั้นอย่างเต็มใจค่ะ

มองคำจำกัดความของ  อำนาจวรรณกรรม ออกเป็น 4 ประเด็นใหญ่ๆ ในรูปของอิทธิพลแฝง ที่ส่งผ่านองค์ประกอบทางวัฒนธรรม ซึ่งยังคงแทรกตัวอยู่คู่กับพลวัตรของสังคมไทยทุกยุคสมัยค่ะ ซึ่งจะส่งผลชัดเจนหรือไม่ขึ้นอยู่กับค่านิยมและสภาพสังคมในขณะนั้น หากพิจารณากันดูดีๆ จะพบว่าทั้งวรรณกรรมมุขปาฐะไปจนถึงวรรณกรรมลายลักษณ์ที่เรารู้จักนั้น มีไม่น้อยเลยที่เป็น ขุมพลังแห่งศาสตร์และศิลป์ร่วมสมัย อย่างมิอาจปฏิเสธได้ ตัวอย่างที่พอจะเห็นได้ชัดเจนก็เช่น

1.  อำนาจวรรณกรรมในฐานะเครื่องมือสำคัญในการสืบทอดแนวคิดและปลูกฝังมโนทัศน์ เพราะในความเป็นจริง วรรณกรรม มิได้อยู่อย่างโดดเดี่ยว แต่คงสถานะความเป็นวรรณกรรมอยู่ได้โดยอาศัย ผู้สร้าง และ ผู้อ่านหรือผู้เสพ อีกชั้นหนึ่ง ซึ่งความสัมพันธ์ดังกล่าวนี้เรียกว่า ไตรภูมิ  เนื่องจากวรรณกรรมเป็นสิ่งที่ถูกสร้างขึ้นโดยมนุษย์ และมนุษย์ต่างถูกหล่อหลอมจากสิ่งแวดล้อม ทำให้ความสัมพันธ์ระหว่างไตรภูมินี้มีความเกี่ยวข้องกับสังคมอย่างหลีกเลี่ยงมิได้ (เจตนา นาควัชระ)

เมื่อการถ่ายทอดแนวคิดหรือการปลูกฝังมโนทัศน์ก็ดี จำเป็นต้องอาศัยเครื่องมือ  จึงเป็นที่มาของการนำเอาวรรณกรรม มาเป็นกุศโลบายอันแยบยลในการถ่ายโอนแนวคิด ไม่ว่าจะเป็นพงศาวดารหรือตำนานสดุดีวีรชนของชาติ ซึ่งถ่ายทอดความห้าวหาญและเสียสละผ่าน ฮีโร่ ซึ่งเป็น คนเก่ง-คนดี ทั้งในหมู่ชนชั้นกษัตริย์ซึ่งเป็นผู้นำประเทศหรือสามัญชนอย่างชาวบ้านบางระจัน ให้คนไทยได้ภูมิใจในเกียรติและเอกราชของชาติเรื่อยมาท่านว่าจริงไหม?

แม้แต่นวนิยายอิงประวัติศาสตร์ต่างยุคอย่างเช่น กรุงแตก ของหลวงวิจิตรฯ ไปจนถึง ไปเก็่บแผ่นดินที่สิ้นชาติ ของ นายพันดี ในยุคสหัสวรรษ ต่างก็สร้างกระแสแนวคิดเตือนชนรุ่นหลังให้รู้รักสามัคคี  แม้ว่าวรรณกรรมหลายๆ ชิ้นของหลวงวิจิตรฯ จะเกิดขึ้นเพื่อสนองนโยบาย ลัทธิชาตินิยม ของจอมพล ป. พิบูลสงครามก็ตามที  (ซึ่งจะว่าไปนี่ก็ถือเป็นอำนาจวรรณกรรมต่อสังคมยุคนั้น)  หรือเอาง่ายๆ ไทยนี้รักสงบ แต่ถึงรบไม่ขลาด ประโยคหนึ่งจากเพลงชาติ ที่ปลูกฝังมโนทัศน์ ขัดเกลาจิตสำนึกของชาวไทย ให้พึงวางตนเป็นชนชาติเรียบร้อยรักสันติ ไม่รุกรานผู้ใด (แต่เขมรอย่ามาเผาธงชาติหยามกันอีกนะเฟ้ย...ทำนองนั้น)

2.  อำนาจวรรณกรรมในฐานะต้นกำเนิดของศิลปะวิทยาการแขนงต่างๆ จากอดีตสู่ปัจจุบัน
ด้วยเหตุที่คนเขียนเติบโตมากับนาฏศิลป์และดนตรีไทย จึงใคร่ขอยกตัวอย่างของการแตกยอดทางวรรณกรรมของวรรณคดีเรื่อง พระลอ อันถือกำเนิดจากบทประพันธ์ร้อยกรองโดยกรมพระยานริศรานุวัติวงศ์ ซึ่งต่อมาได้รับการเพิ่มคุณค่าทางวรรณศิลป์ เมื่อมีผู้ประพันธ์ดนตรีไทยโดยใช้เครื่องสาย ที่ให้กลิ่นอายเอกลักษณ์พื้นเมืองภาคเหนือตามท้องเรื่องเป็นสื่อ รวมทั้งชุดของบทร้องและทำนองที่รู้จักกันดีในชื่อ ตับพระลอ เช่น ลาวดำเนินทรายและลาวจ้อย (ไก่ฟ้า) เป็นต้น

เท่านั้นยังไม่พอ เพื่อให้เกิดความบันเทิงรื่นรมย์ จึงได้มีการประดิษฐ์ท่ารำขึ้นมาเพื่อให้เป็นบทละครที่สมบูรณ์แบบ จึงเป็นที่มาของนาฏศิลป์ที่มีลีลาชดช้อยอย่าง ฟ้อนรัก ฟ้อนแพนและระบำไก่ ให้คนรุ่นหลังได้ยินยล เหล่าศิษย์ทางนาฏศิลป์และดนตรีไทยย่อมทราบดีว่าเทคนิคการจัดเครื่องทรงให้ ถูกสี นั้นศึกษาได้จากบทร้อยกรอง สวัสดิรักษา ของสุนทรภู่ ซึ่งแม้แต่สถาบันพัฒนาบุคลิกภาพ จอห์น โรเบริ์ต พาวเวอร์ส ก็ยังยืนยันว่าสามารถนำมาประยุกต์ใช้กับการเลือกจับคู่สีเสื้อผ้าได้จนถึงปัจจุบัน  และที่กำลังฮิตกันอยู่ในขณะนี้ในเรื่อง พลอยบำบัด หรือการประดับอัญมณีให้ถูกโฉลกกับราศีเกิดนั้น แท้จริงมีมานมนานแล้วค่ะ ไม่เชื่อก็ลองไล่ศึกษาเนื้อเพลง ระบำนพรัตน์ ทีละประโยคดูเถิด ไม่ต้องปรึกษาดาราสาวเจ้าของร้าน มณีปุรา เสียให้ยุ่งยาก

เป็นที่รู้กันว่าระบำโบราณคดีทั้ง 7 ชุดให้ประโยชน์สองต่อแก่ผู้รับต่อเพลง คือนอกจากได้ต่อท่ารำที่ประดิษฐ์ขึ้นจากรูปจำลัก หรือประติมากรรมในเทวสถานแล้วยังได้เรียนรู้ประวัติศาสตร์ศิลป์ไปในตัว เช่น การลำดับช่วงเวลาที่อาณาจักรต่างๆ เคยรุ่งเรืองในอดีต การแยกความแตกต่างของเอกลักษณ์ทางศิลปกรรม สถาปัตยกรรมและวัฒนธรรมการแต่งกายของผู้คนในแต่ละยุค ซึ่งได้รับอิทธิพลจากดินแดนใกล้เคียง ทีนี้ก็เที่ยวอุทยานประวัติศาสตร์ ชมการแสดงแสงเสียงสนุกขึ้นเป็น เรียกว่าสนองนโยบาย unseen in Thailand อย่างมีคอนเซ็ปท์ไงคะ

กล่าวโดยสรุป  อำนาจวรรณกรรมจะว่าไป ก็เหมือนกลุ่มดาวในจักรราศีที่ยังคงโคจรอยู่บนท้องฟ้า จะเห็นได้ชัดเจนหรือไม่ก็ขึ้นอยู่กับปัจจัยของดินฟ้าอากาศ ทว่าส่งอิทธิพลไม่มากก็น้อยต่อทั้ง คติความเชื่อ พิธีกรรมต่างๆ ของมนุษย์ตั้งแต่เกิดจนตาย รวมทั้งการทำนายเหตุการณ์ในอนาคต และยังมีส่วนในการกำหนดวิถีชีวิตของมวลมนุษยชาติในทุกๆ สังคมอย่างแทบแยกไม่ออก เป็นทั้งองค์ประกอบพื้นฐานของศิลปวิทยาการในสหสาขาวิชา ไม่ว่าจะเป็นอักษรศาสตร์ สถาปัตยกรรมศาสตร์ รัฐศาสตร์ สังคมศาสตร์ วิทยาศาสตร์ ศิลปกรรมศาสตร์และจิตวิทยา

ตราบใดที่นักดาราศาสตร์ยังคงศึกษาวิทยาศาตร์จากดวงดาว นักเดินเรือและชาวประมงยังเรียนรู้เส้นทางจากการสังเกตดวงดาว ในขณะที่นักโหราศาสตร์พยากรณ์เรื่องราวจากลักขณาสถิตของดวงดาว ศาสตร์สากลนี้ก็จะยังคงแทรกซึม และถูกถ่ายทอดในรูปขององค์ความรู้และภูมิปัญญาไปยังผู้คนจากรุ่นสู่รุ่น

อย่างไรก็ตาม อำนาจวรรณกรรมก็เฉกเช่นอำนาจอื่นๆ ที่เป็นเสมือนเครื่องมือซึ่งสามารถชี้นำความคิด และให้คุณให้โทษแก่สังคมได้ ขึ้นอยู่กับว่าเครื่องมือนั้นๆ จะถูกนำไปใช้ในเชิงสร้างสรรค์หรือบ่อนทำลาย  จริงอยู่ ตัววรรณกรรมเองมีส่วนสำคัญไม่น้อยต่อพลวัตร และปรากฏการณ์ทางสังคมในทุกยุค แต่สิ่งสำคัญที่สุดคือทัศนคติ และวิจารณญาณของผู้ใช้เครื่องมือโดยมีการตีความบนพื้นฐานของเหต ุและผลเป็นเครื่องขัดเกลา และรองรับการกระทำหรือวิถีทางในการใช้ประโยชน์จากอำนาจวรรณกรรม อีกชั้นหนึ่งนั่นเอง

ชอบคำตอบของเจ้ยข้อ 2-3 มากเลย เห็นด้วย ๆ

มีเสริมอีกนิด ถ้าจะพูดถึงอิทธิพลทางภาษาแล้วล่ะก็ ปฏิเสธไม่ได้เลยว่า มีการสอดแทรกเรื่องบาปบุญคุณโทษอยู่ด้วย และการใช้คำของคนไทยก็ได้รับอิทธิพลจากวรรณกรรมมาก เห็นได้ชัดจากที่ คนไทยนิยมพูดคำคล้องจอง

สะท้อนภาพทางด้านประวัติศาสตร์ วรรณคดีไทยมี "ปรับ" ไปตามสภาวะการเมืองในช่วงนั้น ๆ อย่างในสมัยรัชกาลที่ 1 บ้านเมืองยังอยู่ในช่วงศึกสงคราม  วรรณคดีจะเป็นไปเพื่อ การจดบันทึกเพื่อรักษาและรวบรวมของเก่าครั้งกรุงศรีอยุธยาเสียแก่พม่า  มีต้นฉบับวรรณคดีมากมายที่สูญหายไป  รัชกาลที่ 1 จึงทรงระดมปราชญ์-กวี มาจดบันทึกขึ้นมาใหม่  โดยมีวรรณดีที่สำคัญคือเรื่อง รามเกียรติ์

ครั้นมาถึงสมัยรัชกาลที่ 2-3 บ้านเมืองเริ่มว่างเว้นจากศึกสงคราม  วรรณคดีในช่วงนี้จะมีความปราณีตทางภาษามากขึ้น  รามเกียรติ์ในยุคนี้ถูกแก้ไขปรับปรุงทางด้านภาษาจนมีความสละสลวยมากขึ้น  และเนื่องด้วยอยู่ในภาวะที่ปลอดจากศึกสงครามนี้เอง ทำให้พระเจ้าแผ่นดินทรงมีพระราชดำริที่ปลอบขวัญประชาราษฎร์ จึงเริ่มมีการประดิษฐ์ท่ารำประกอบการแสดง ทั้งเพื่อความรื่นเริงในพระราชสำนักและเพื่อความบันเทิงของประชาชน

ช่วงรัชกาลที่ 4-5 ยุคล่าอาณานิคม  ชาติตะวันตกเริ่มทวีบทบาทในสังคมไทยมากขึ้น  ทั้งด้านการเมือง เศรษฐกิจและการปกครอง วัฒนธรรมตะวันตกเผยแผ่เข้ามาในไทยมากขึ้น  วรรณคดีในช่วงนี้จะไม่มุ่งเน้นเพื่อความสำราญแต่เพียงอย่างเดียว  แต่จะมีการสะท้อนวัฒนธรรมการดำรงชีวิตของชนพื้นบ้าน ตลอดจนมีการจดบันทึกเรื่องราวภายนอกประเทศมากขึ้น  ดังจะเห็นได้จาก จดหมายที่ทรงพระอักษรขณะเสด็จประพาสยุโรปของล้นเกล้ารัชกาลที่ 5  แต่ในระหว่างนั้นก็ทรงพระราชนิพนธ์เรื่อง เงาป่า ไปด้วย

ครั้นล่วงมาถึงสมัยรัชกาลที่ 6 เป็นช่วงที่วรรณคดีไทยมีความเจริญจนถึงขีดสุด เพราะมีการตั้งวรรณคดีสโมสรขึ้นเป็นครั้งแรก  มีการจำแนกแยกแยะวรรณคดีออกเป็นประเภทต่าง ๆ อย่างมีระบบ  ในช่วงต้นรัชกาล บ้านเมืองสงบสุข มีบทพระราชนิพนธ์มากมาย ไม่ว่าจะเป็น มัทธนพาทา  เรื่องแปล เวณิชวาณิช  แต่ในช่วงปลายรัชกาล ซึ่งเริ่มเข้าสู่สมัยสงครามโลกครั้งที่หนึ่ง  วรรณกรรมเริ่มมีลักษณะเป็นไปเพื่อปลุกขวัญและกำลังใจของประชาชน ดังจะเห็นได้จาก พระราชนิพนธ์เรื่อง หัวใจนักรบ  หรือแม้แต่เพลงสามัคคีชุมนุมที่พวกเรารู้จักกันดีก็เกิดขึ้นในรัชกาลนี้

มาถึงสมัยรัชกาลที่ 7 อิทธิพลอันเนื่องมาจากการที่ข้าราชบริพารไทยได้ไปศึกษาในต่างประเทศ ทำให้ได้รับอิทธิพลของคำว่า "ประชาธิปไตย" มาเต็มทรวง  วรรณกรรมช่วงนี้ไม่มีอะไรเด่นนัก  จะมีก็เป็นข้อเขียนสะท้อนความคิดเห็นทางด้านการเมืองเสียมากกว่า

นี่ก็เป็นสิ่งที่เห็นได้ชัดเจนจากลักษณะของวรรณคดีในช่วงเวลานั้น ๆ  ซึ่งประวัติศาสตร์ถูกบันทึกลงด้วยวรรณกรรมผ่านทางชิ้นงาน และข้อเขียนต่าง ๆ มากมายจนถูกกลั่นกรองออกมาเป็นตัวอักษรในรูปแบบต่าง ๆ กัน  ปัจจุบันมีวรรณกรรมใหม่ ๆ เกิดขึ้นมากมายและด้วยความเสรีในการแสดงความคิด  รูปแบบของวรรณกรรมจึงเปลี่ยนแปลงรูปแบบไปตามยุคสมัย  กลอนเปล่าหรือกลอนแปลก หรือกลอนไม่ใช่กลอน สารพัดคำจะจำกัดความ  วรรณกรรมยุคปัจจุบันที่มีอิทธิพลต่อวัยรุ่นไทยในยุคนี้มาก คือ วรรณกรรมเพลง  สารพัดเพลงที่เขียนออกมา ไม่มีสุข เศร้า เหงา รัก อกหัก สมหวัง  หรือชีวิตรันทด  เหล่านี้ล้วนสะท้อนภาพความคิดของคนในสังคมได้ในระดับหนึ่ง  ลักษณะของ "เพลงตลาด" เป็นไปเพื่อความบันเทิงใจ น้อยนักที่จะให้ข้อคิดในการดำเนินชีวิต  ออกจะเน้นไปทางความโก้เก๋มากกว่า  ในขณะที่วัฒนธรรมเพลงท้องถิ่นก็กำลังพยายามดิ้นรนเพื่อรักษาเอกลักษณ์เฉพาะตัวไว้อย่างถึงที่สุด

อ่ะค่ะ ออเดิร์ฟอ่ะ ตัวอย่างที่เห็นได้ชัดมาเท่านั้นเองอ่ะค่ะ

อำนาจวรรณกรรม ทำให้ผมชอบอ่านในสิ่งที่ผมอยากจะอ่าน และละไม่อ่านในสิ่งที่ผมคิดว่าไม่จำเป็นต่อตัวผม (เขาตอบกันยาว ๆ จริง ฮา ไม้ยมก)

comment#9 เห็นด้วย คิดตรงกันกับเค้าเลยอ่ะ แล้วอีกอย่างป่านนี้ยังไม่เข้าใจบทกวีของ จ่าง  แซ่ตั้ง เลยอ่ะ  สงสัยอารมณ์ศิลปินของเค้ามันอยู่ลึกมาก ขุดไม่ถึงสักที