M-e-e P-e-d

มหากาพย์บะหมี่เป็ด สีสันในหนังสือ / 'สุภาพ พิมพ์ชน'

[โลกในดวงตาข้าพเจ้า / มนตรี  ศรียงค์ / สำนักพิมพ์สามัญชน, พิมพ์ครั้งแรก มีนาคม 2550]

หาก เปรียบเทียบกับหนังสือกวีนิพนธ์รางวัลซีไรต์ที่ผ่านมา "โลกในดวงตาข้าพเจ้า" ของ มนตรี  ศรียงค์ มีจินตภาพเชิงกวีขยับออกจากแบบฉบับอันคุ้นเคยพอสมควร  โดยอาศัยท่าทีประชดประชัน (Irony) เป็นเครื่องมือ

เริ่มเห็นได้จากภาพลักษณ์ในตัวตนของกวี  จากเดิมจะมีอัตลักษณ์อยู่ 3 แบบ  คือ  กวีในฐานะนายช่างผู้เชี่ยวชาญในศิลปะการประพันธ์  กวีในฐานะนักอุดมการณ์ผู้มีความคิดฝันที่ดีงามต่อสังคม  และกวีในฐานะศิลปินผู้อ่อนไหวหรือสร้างสรรค์จินตภาพอันแปลกใหม่  ซึ่งตัวตนเหล่านี้จะผสมหรือเน้นหนักต่างกัน

"เพียงความเคลื่อนไหว" ของ เนาวรัตน์  พงษ์ไพบูลย์ (ได้รางวัลปี 2523) "ในเวลา" ของ แรคำ  ประโดยคำ (ปี 2541)  และ "บ้านเก่า" ของ โชคชัย  บัณฑิต (ปี 2544)  มีน้ำหนักออกไปทางผู้ชำนาญการในการใช้ภาษาเชิงวรรณศิลป์

"นาฏกรรมบนลานกว้าง" ของ คนทวน  คันธนู (ปี 2526) และ "ใบไม้ที่หายไป" ของ จิระนันท์  พิตรปรีชา (ปี 2532)  มีอารมณ์สะเทือนใจที่ได้มาจากการสะท้อนชีวิตและอุดมคติต่อสังคม

"ปณิธานกวี" ของ อังคาร  กัลยาณพงศ์ (ปี 2529) และ "มือนั้นสีขาว" ของ ศักดิ์สิริ  มีสมสืบ (ปี 2535)  มีลักษณะการทำงานแบบศิลปินที่สร้างสรรค์จินตภาพใหม่อันไม่คุ้นตา  ส่วน "ม้าก้านกล้วย" ของ ไพวรินทร์  ขาวงาม (ปี 2538) และ "แม่น้ำรำลึก" ของ เรวัตร์  พันธุ์พิพัฒน์ (ปี 2547)  มีอารมณ์แบบศิลปินช่างอ่อนไหวท่วมท้นไปด้วยความรู้สึก

อัตลักษณ์ของกวีใน "โลกในดวงตาข้าพเจ้า" ไม่ได้มีบุคลิกของนายช่างทางภาษา  นักอุดมคติ  หรือศิลปิน  แต่กลับเชิดชูความเป็นสามัญชนคนขายหมี่เป็ดแทน  นั่นไม่ได้เป็นแค่ภาพลักษณ์  และเป็นเนื้อหาในการนำเสนอความจริงของบทกวีด้วย

มนตรี  ศรียงค์ เป็นกวีที่เริ่มทำงานจริงจังหลังเหตุการณ์ "พฤษภาทมิฬ" ปี 2535  แม้จะอ้างว่าได้แรงขับจากการเมืองตามอย่างกวีรุ่นพี่ที่ได้อิทธิพลทางความ คิดจากเหตุการณ์ "14 ตุลา" ปี 2516  แต่กวีและนักเขียนรุ่นนี้ก็มีท่าทีปฏิเสธรูปแบบของงานเขียนช่วงก่อนหน้านี้ ด้วย  แล้วหันไปทดลองหารูปแบบการแสดงออกเฉพาะตัวอันหลากหลาย

จากลีลากลอนอันโดดเด่นซึ่งนำมารวมอยู่ในเล่ม "ดอกฝันฤดูฝนที่แสนธรรมดา" (ปี 2541)  กระแสการแสดงอัตลักษณ์เฉพาะตนของกวีและนักเขียนในช่วงต้นทศวรรษ 2540  ชวนให้ มนตรี  ศรียงค์ มีความมั่นใจมากขึ้นในการละจากแบบอย่างอันไกลตัว  แล้วหันมาเขียนเรื่องใกล้ตัวด้วยความรู้สึกอันแท้จริง  ตอนนั้นนอกจาก "กวีข้าวหน้าเป็ด" ซึ่งเป็นจุดขายของ ไม้หนึ่ง  ก.กุนที แล้ว  "กวีหมี่เป็ด" ก็กลายเป็นฉายาที่ใช้เรียกขาน มนตรี  ศรียงค์ ด้วย  ภาพลักษณ์เช่นนี้ด้านหนึ่งเป็นการประชดประชันสถานะอันสูงส่งของกวีที่ขานรับ ต่อกันมาจนกลายเป็นการแสร้งทำ  และด้านหนึ่งก็เป็นแนวทางในการสร้างสรรค์เนื้อหาโดยใช้ความเป็นจริงจากชีวิต ประจำวันรายรอบตัว  แทนการคาดคะเนความจริงเชิงตรรกะที่ยอมรับตามกันมา

จะเห็นว่าเรื่องราวที่นำมาเขียนใน "โลกในดวงตาข้าพเจ้า" ล้วนแต่เป็นชีวิตที่เคลื่อนไหวอยู่ในชุมชนหนึ่ง  นั่นคือบนถนนละม้ายสงเคราะห์  อย่างซิ้มชราที่อยู่ในบ้านไม้ชำรุดริมถนน  ช่างเสริมสวย  เด็กสาวอายุสิบสี่  คนเดินถนน  ชายขี้เมา  พ่อค้าของเด็กเล่นที่แต่งตัวเป็นคาวบอย  ประตูกระจกติดฟิล์มดำ  คลินิกตรวจภายใน  ร้านข้าวมันไก่  และในร้านหมี่เป็ดเอง หรือจะเป็นความสัมพันธ์กับคนใกล้ตัว  อย่างเพื่อนเก่าที่เคยร่วมเรียนด้วยกันมา  กับความเป็นไปในปัจจุบันของแต่ละคน  ภาพประทับของคนรักเก่า  และความรู้สึกอันลึกซึ้งกับคนในครอบครัว

บทกวีที่เขียนระลึกถึงผู้จากลา  มนตรี  ศรียงค์ ก็ทำได้ลุ่มลึกไม่น้อย  เช่นเดียวกับการประชดประชันชีวิตร่วมสมัย  อย่าง  ความสัมพันธ์กับเพื่อนบ้าน  ความสัมพันธ์ผ่านโปรแกรมแชทหรือโปรแกรมวิดีโอแชทในอินเตอร์เน็ต  การถ่ายคลิปวิดีโอ  และความสัมพันธ์ระหว่าง "ป๋า" กับ "หนู" ที่อุปถัมภ์ทุนการศึกษากันเป็นการส่วนตัว  เขาก็มีลีลาเสียดสีแดกดันด้วยฝีปากจัดจ้านไม่แพ้ใคร

เรื่องเล็กๆ เหล่านี้ล้วนมีนัยยะถึงเรื่องที่ใหญ่กว่านั้น  อย่าง  ความเปลี่ยนแปลงของยุคสมัย  ความสัมพันธ์ในสังคมสมัยใหม่ที่ต่างแปลกแยกจากกัน  บทกวีอย่าง "ร้านข้าวมันไก่ทั้งห้า" สะท้อนวิถีการแข่งขันในระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยม  ซึ่งถนนสายหนึ่งมีร้านขายข้าวมันไก่เปิดใกล้กันถึง 5 ร้าน  เมื่อเกินความต้องการย่อมต้องย่ำแย่ไปด้วยกัน  และมิตรภาพระหว่างคนต่างร้านก็แตกร้าวไปด้วย

หรือบทกวีอย่าง "เงาสะท้อนบนประตูกระจก" และ "การตรวจภายในของข้าพเจ้า" ก็สะท้อนโลกภายในให้ตรวจสอบจิตใจของตัวเองกันตามสภาพ

แม้จะเป็นเพียงภาพชีวิตสามัญ  แต่เมื่อนำมาเขียนถึงสิ่งสูงค่าในลักษณะเล่นล้อกับความเป็นจริงเช่นนี้ก็ สร้างอารมณ์สะเทือนใจได้เหมือนกัน  จะเห็นชัดขึ้นหากลองเปรียบเทียบกับบทกวีของ อังคาร  กัลยาณพงศ์  ซึ่งใช้วิธีสร้างภาพพจน์ด้วยจินตนาการอันบรรเจิดเพริดแพร้วอลังการ  อย่างบท "ปณิธานกวี"  อังคารเขียนไว้ว่า  "จะไม่ไปแม้แต่พระนิรพาน"  เพื่อ  "จะวนว่ายวัฏฏะสังสารหลากหลาย / แปลค่าแท้ดาราจักรมากมาย / ไว้เป็นบทกวีแด่จักรวาลฯ"  มนตรีก็เขียนถึง "นิพพาน" ไว้ในบท "นิพพานในร้านหมี่เป็ดศิริวัฒน์"  เขาบรรยายความเหนื่อยยากในการทำหมี่เหลือง  ซึ่งเรียกร้องการมีสติจน "กลายเป็นการงานอันแสนสุข / ตื่นปลุกเบิกบานในหน้าที่ / วันเป็นวันเดือนเป็นเดือนปีเป็นปี / คนขายหมี่จะไปนิพพานแล้ว!" (หน้า 63)

และในชีวิตสามัญนั่นเอง  กวีได้เฝ้าสังเกตสภาวะในการดำรงอยู่แล้วพรรณนาออกมาในลักษณะบทกวีสารภาพ (Confessional Poetry)  ซึ่งเปิดเผยรายละเอียดของความรู้สึกและพฤติกรรมตามความเป็นจริงแม้ในด้านที่ ไม่น่ามอง  และภาพที่เห็นก็คืออาการทุรนทุรายจากความแปลกแยกระหว่างสิ่งที่เป็นอยู่กับ สิ่งที่อยากเป็น  อันเป็นสภาพทั่วไปของคนในสังคมสมัยใหม่ที่ไม่มีทางเลือกมากนัก  และทางออกของคนส่วนมากก็คือหันไปหาสิ่งล่อลวงหลอกตนชั่วครั้งชั่วคราว  แต่ก็มักจะเป็นการซ้ำเติมโบยตีตัวเองให้เสื่อมทรุดมากขึ้นไปอีก

ชะตากรรมของคนธรรมดาที่จมหายไปในทะเลชีวิตระหว่างพยายามว่ายผ่านไปสู่เส้น ขอบฟ้านั้น  เป็นนาฏกรรมที่มีลีลาของมหากาพย์โดยแท้  แม้ตัวเอกจะไม่ใช่วีรบุรุษ  หรือฉากจะเป็นแค่ชุมชนขอบเขตจำกัด  แต่การต่อสู้กับชีวิตอย่างหนักหน่วงโดยมีปลายทางเหมือนกันคือการมอดไหม้หาย ไปในวันหนึ่ง  นั่นเป็นวีรกรรมที่สง่างามยิ่งใหญ่นักแล้ว

กวีโบราณจำลองความรู้สึกนี้ไว้ในรูปของมหากาพย์อันสูงส่ง  แต่กวีปัจจุบันนำชีวิตธรรมดามาเขียนไว้ตามตรงเลยทีเดียว.